6-9 Haziran 2024 Tarihlerindeki Avrupa Parlamentosu Seçimleri

 

Fotoğraf Bilgileri: European Parliament from EU, CC BY 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/2.0>, via Wikimedia Commons

İlke Göçmen, Prof. Dr., Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Avrupa Birliği Hukuku Anabilim Dalı / Jean Monnet Chair (2019-2022) / The Alexander von Humboldt Foundation – Georg Forster Research Fellow for Sustainable Development (2023-2024)

Giriş

Üye devletler, Avrupa Birliği’ni (AB) ortak hedeflerine ulaşmak amacıyla yetki devrettiği bir yapı olarak kurmuştur. AB, bu yetkiyi kullanırken “kendisinin, vatandaşlarının ve üye devletlerin değerlerini desteklemeyi, hedeflerini izlemeyi, çıkarlarına hizmet etmeyi ve politikalarının ve eylemlerinin tutarlılığını, etkililiğini ve sürekliliğini temin etmeyi amaçlayan bir kurumsal çerçeveye sahip” kılınmıştır. AB, yedi kurum ve pek çok organ, ofis ve ajans ile faaliyet göstermektedir. Avrupa Parlamentosu; Komisyon, Konsey, AB Zirvesi ve Avrupa Birliği Adalet Divanı (ABAD) ile birlikte AB’nin başlıca kurumları arasında yer almaktadır.

AB bağlamında, ana hatlarıyla, Avrupa Parlamentosu ve Konsey yasama yetkisini, Komisyon yürütme yetkisini ve ABAD yargı yetkisini kullanmaktadır. Ayrıca, AB’nin işleyişi temsili demokrasiye dayanır ve bu yönden: “Vatandaşlar, Birlik düzeyinde, Avrupa Parlamentosunda doğrudan temsil edilir[;] üye devletler, gerek ulusal parlamentolarına gerek vatandaşlarına karşı demokratik olarak sorumlu olan devlet veya hükümet başkanları tarafından AB Zirvesinde ve hükümetleri tarafından Konseyde temsil edilir.”

Avrupa Parlamentosu, ilk kez 1979 yılında seçimle oluşturulmuş olup, 5 yılda bir gerçekleşen seçimlerden sonuncusu 6-9 Haziran 2024 tarihlerinde yapılmıştır. Böylece, Avrupa Parlamentosu seçimleri bu yıl 10. kez gerçekleştirilmiştir. Bu yazı, 6-9 Haziran 2024 tarihlerindeki seçim sonuçlarını, önceki seçimlerle belirli yönlerden kıyaslayarak, hukuki bir bakış açısıyla aktarmayı amaçlamaktadır. (Not düşelim ki Avrupa Parlamentosu seçimleri, Yaşayan Avrupa Birliği Hukuku blogunda, demokratik ilkeler bakımından daha önce ele alınmıştı.) (Yine not düşelim ki Avrupa Parlamentosu seçimleri, siyaset bilimi bakış açısıyla da sıklıkla incelenmektedir, örneğin bkz.)

Avrupa Parlamentosundaki Üye Sayısı

Avrupa Parlamentosu Birlik vatandaşlarının temsilcisi olarak toplamda en çok 751 üyeden oluşur. Vatandaşların temsili ise, üye devlet başına en az 6 ve en çok 96 üye olmak kaydıyla, “azalan şekilde orantılı” olarak sağlanır. AB Zirvesi, bu ilke doğrultusunda Avrupa Parlamentosunun inisiyatifi ve muvafakatiyle oluşumunu belirleyen bir kararı oybirliğiyle kabul eder. Tablo 1, 2024-2029 dönemindeki üye sayısının dağılımını göstermektedir. Buna göre örneğin Almanya yaklaşık 84 milyon nüfusuna karşılık 96 temsilci ile yani 875.000 kişiye karşılık 1 temsilci ile temsil edilirken Malta yaklaşık 500.000 nüfusuna karşılık 6 temsilci ile yani 83.000 kişiye karşılık 1 temsilci ile temsil edilmektedir. 

Bir not olarak, 2019-2024 dönemi toplam 705 Avrupa Parlamentosu üyesi ile tamamlanmıştı ve 2024-2029 dönemi için toplam 720 Avrupa Parlamentosu üyesi öngörülmüştür. Bu yönden Belçika, Danimarka, İrlanda, Letonya, Avusturya, Polonya, Finlandiya, Slovenya ve Slovakya +1 temsilciye ve İspanya, Fransa ve Hollanda +2 temsilciye sahip olmuştur.  

Tablo 1: Avrupa Parlamentosunun Oluşumu (2024-2029)

Üye Devlet	Üye Sayısı	Üye Devlet	Üye Sayısı
Almanya	96	Bulgaristan	17
Fransa	81	Danimarka	15
İtalya	76	Finlandiya	15
İspanya	61	Slovakya	15
Polonya	53	İrlanda	14
Romanya	33	Hırvatistan	12
Hollanda	31	Litvanya	11
Belçika	22	Letonya	9
Çekya	21	Slovenya	9
Yunanistan	21	Estonya	7
Macaristan	21	Lüksemburg	6
Portekiz	21	(Güney) Kıbrıs	6
İsveç	21	Malta	6
Avusturya	20	TOPLAM	720

Avrupa Parlamentosundaki Üyelik Yöntemi: Seçim

Avrupa Parlamentosu üyeleri seçimle göreve gelir, ancak AB çapında tek tip bir seçim sistemi bulunmamaktadır (krş). Seçimler, AB hukukunun belirlediği birtakım ortak ilkeler doğrultusunda, her bir üye devletin ulusal düzenlemelerine tabi olarak gerçekleştirilir. Birincisi, “Avrupa Parlamentosu üyeleri, beş yıllık bir dönem için doğrudan genel seçimle, serbest ve gizli oyla seçilir”. Seçimler, önceden belirlenen Perşembe’den Pazar’a dört günlük bir dönem içinde gerçekleştirilir. İkincisi, Avrupa Parlamentosu üyeleri, “liste sistemi veya tek devredilebilir oy kullanılarak nisbi temsil temelinde” seçilir. Üye devletler, oylama sisteminin nisbi niteliğini etkilemeksizin, Avrupa Parlamentosu seçimleri için seçim bölgeleri kurabilir veya kendi seçim bölgelerini farklı biçimde bölebilir. Üye devletler, kullanılan oyların %5’ini geçmemek kaydıyla, koltuk dağılımı açısından asgari eşik getirebilir ve bir adayın kampanya harcamaları açısından üst limit belirleyebilir. Üçüncüsü, her Birlik vatandaşı (herhangi bir üye devlet vatandaşı), vatandaşı olmadığı bir üye devlette ikamet ediyorsa ikamet ettiği üye devlette, o devletin vatandaşlarıyla aynı şartlarda, Avrupa Parlamentosu seçimlerinde seçme ve seçilme hakkına sahiptir. Avrupa Parlamentosu seçimleri, bu ortak ilkeler çerçevesinde her bir üye devletin ulusal hükümlerine tabidir.

Avrupa Parlamentosu seçimleri, Avrupa düzeyindeki siyasi partilerden ziyade, ulusal siyasi partiler üzerinden gerçekleşmektedir. Bununla birlikte, genellikle, her ulusal siyasi parti Avrupa Parlamentosundaki bir siyasi grup ile bağlantılıdır. Dolayısıyla, Avrupa Parlamentosu seçimleri tamamlanıp bir üye seçildiğinde, bu üye genellikle ulusal siyasi partisinin bağlantılı olduğu siyasi grubun bir parçası haline gelmektedir. Mevcut kurallar çerçevesinde Avrupa Parlamentosu üyeleri, “siyasi eğilimlerine göre” ve en az üye devletlerin dörtte birinden gelen 23 üye ile siyasi grup oluşturabilir. Halihazırda 7 siyasi grup bulunmaktadır:

(1)    Avrupa Halkları Partisi (Hristiyan Demokratlar)

(Group of the European People's Party (Christian Democrats)),

(2)    Avrupa Sosyalistleri ve Demokratları İlerici İttifakı

(Group of the Progressive Alliance of Socialists and Democrats in the European Parliament),

(3)    Avrupayı Yenile Grubu

(Renew Europe Group),

(4)    Yeşiller / Avrupa Serbest İttifakı

(Group of the Greens / European Free Alliance),

(5)    Kimlik ve Demokrasi Grubu

(Identity and Democracy Group),

(6)    Avrupa Muhafazakarları ve Reformistleri Grubu

(European Conservatives and Reformists Group),

(7)    Avrupa Birleşik Solu - Nordik Yeşil Solu Konfederal Grubu

(The Left group in the European Parliament - GUE/NGL).

Bunun yanı sıra, Avrupa Parlamentosu üyeleri herhangi bir siyasi grup dahilinde faaliyet göstermeyip bağımsız da kalabilir.

6-9 Haziran 2024 Seçimleri

6-9 Haziran 2024 tarihlerindeki Avrupa Parlamentosu seçimleri, <https://results.elections.europa.eu/> websitesinden takip edilebilmektedir. Bu yazı tamamlandığı esnada, en güncel veri 10 Haziran 2024 – 16:14’e ait olup, ulusal sonuçlardan bir kısmı nihai, diğerleri ise hala geçici nitelik taşımaktadır.

6-9 Haziran 2024 seçimleri, öncelikle, katılım oranı bakımından önceki seçimlerle karşılaştırılabilir. 1979 yılında bu seçime katılım %61,99 gibi görece düşük bir oranda kalmış ve o tarihten 2019 yılına kadar katılım sürekli olarak azalmıştır. 2019 yılındaki katılım oranı, önceki seçime göre artmış olmasına rağmen sadece %50 seviyesine ulaşabilmiştir. Mevcut verilere göre 2024 yılındaki katılım oranı da, 2019 yılındakiyle neredeyse aynı olarak, yaklaşık %51 seviyesinde kalmıştır. Bu durum, kendini “temsili demokrasi” olarak kabul edip Avrupa Parlamentosunu Birlik vatandaşlarının temsilcisi sayan AB açısından sorgulanması gereken bir husus olmaya devam etmektedir.

Grafik 1: Avrupa Parlamentosu Seçimleri: Katılım Oranı

6-9 Haziran 2024 seçimleri, daha sonra, Avrupa Parlamentosundaki siyasi gruplardaki üye sayısı bakımından kendisinden önceki seçimlerle karşılaştırılabilir. Bir ön not olarak, 2024 seçimleri sonucu mevcut siyasi gruplar devam edebileceği gibi, yeni siyasi gruplar da kurulabilir. Dolayısıyla, Grafik 3’teki 2024-2029 dönemi verileri, 2019-2024 dönemi Avrupa Parlamentosu esas alınarak oluşturulan bir projeksiyon olarak okunmalıdır. 2019-2024 döneminde görev süresi dolan Avrupa Parlamentosundaki siyasi gruplardaki üye sayısına bakıldığında, en yüksekten en düşüğe doğru veriler şu şekildedir:

(1)    Avrupa Halkları Partisi (Hristiyan Demokratlar): 176 üye (%24,96),

(2)    Avrupa Sosyalistleri ve Demokratları İlerici İttifakı: 139 üye (%19,71),

(3)    Avrupayı Yenile Grubu: 102 üye (%14,46),

(4)    Yeşiller / Avrupa Serbest İttifakı: 71 üye (%10,00),

(5)    Avrupa Muhafazakarları ve Reformistleri Grubu: 69 üye (%9,78),

(6)    Kimlik ve Demokrasi Grubu: 49 üye (%6,95),

(7)    Avrupa Birleşik Solu – Nordik Yeşil Solu Konfederal Grubu: 37 üye (%5,24),

(8)    Bağımsızlar: 62 üye (%8,79).

 

Grafik 2: Avrupa Parlamentosundaki Siyasi Gruplar (2019-2024)

Grafik 3: Avrupa Parlamentosundaki Siyasi Gruplar (2024-2029) 

2024-2029 döneminde Avrupa Parlamentosundaki siyasi gruplardaki üye sayısı projeksiyonuna bakıldığında, en yüksekten en düşüğe doğru veriler şu şekildedir:

(1)    Avrupa Halkları Partisi (Hristiyan Demokratlar): 186 üye (+ 10 üye) (%25,83),

(2)    Avrupa Sosyalistleri ve Demokratları İlerici İttifakı: 135 üye (- 4 üye) (%18,75),

(3)    Avrupayı Yenile Grubu: 79 üye (- 23 üye) (%10,97),

(4)    Avrupa Muhafazakarları ve Reformistleri Grubu: 73 üye (+ 4 üye) (%10,14),

(5)    Kimlik ve Demokrasi Grubu: 58 üye (+ 9 üye) (%8,06),

(6)    Yeşiller / Avrupa Serbest İttifakı: 53 üye (- 18 üye) (%7,36),

(7)    Avrupa Birleşik Solu – Nordik Yeşil Solu Konfederal Grubu: 36 üye (- 1 üye) (%5,00),

(8)    Bağımsızlar: 45 üye (%6,25),

(9)    Diğer (Avrupa Parlamentosundaki mevcut siyasi gruplar ile bağlantılı olmayan ulusal siyasi partilerden seçilenler): 55 üye (%7,64).

2024-2029 dönemi ile 2019-2024 dönemi, Avrupa Parlamentosundaki koltuk sayıları ve koltuk yüzdeleri aracılığıyla karşılaştırılabilir. Koltuk sayılarına bakıldığında, (2024-2029 döneminde 15 fazla koltuk olduğu göz önünde bulundurularak) 2024-2029 döneminin kazananları şu şekildedir:

• Avrupa Halkları Partisi (Hristiyan Demokratlar): +10 üye
• Avrupa Muhafazakarları ve Reformistleri Grubu: +4 üye
• Kimlik ve Demokrasi Grubu: +9 üye

2024-2029 döneminin kaybedenleri ise şu şekildedir:

• Avrupa Sosyalistleri ve Demokratları İlerici İttifakı: -4 üye
• Avrupayı Yenile Grubu: -23 üye
• Yeşiller / Avrupa Serbest İttifakı: -18 üye
• Avrupa Birleşik Solu – Nordik Yeşil Solu Konfederal Grubu: -1 üye

Koltuk yüzdelerine bakıldığında, 2024-2029 döneminin kazananları şu şekildedir:

• Avrupa Halkları Partisi (Hristiyan Demokratlar): %24,96’dan %25,83’e
• Avrupa Muhafazakarları ve Reformistleri Grubu: %9,78’den %10,14’e
• Kimlik ve Demokrasi Grubu: %6,95’ten %8,06’ya

2024-2029 döneminin kaybedenleri ise şu şekildedir:

• Avrupa Sosyalistleri ve Demokratları İlerici İttifakı: %19,71’den %18,75’e
• Avrupayı Yenile Grubu: %14,46’dan %10,97’ye
• Yeşiller / Avrupa Serbest İttifakı: %10,00’dan %7,36’ya
• Avrupa Birleşik Solu – Nordik Yeşil Solu Konfederal Grubu: %5,24’ten %5,00’e

Gerek koltuk sayıları gerek koltuk yüzdeleri aracılığıyla yapılan bu karşılaştırmalardan, anlatımı basitleştirmek üzere siyasi grupları kategorize ederek, şu sonuçlara varılabilir. Birincisi, merkez (sağ) Avrupa Halkları Partisi (Hristiyan Demokratlar) ile merkez (sol) Avrupa Sosyalistleri ve Demokratları İlerici İttifakı, köklü bir değişiklik olmaksızın, koltuk sayılarını ve yüzdelerini büyük ölçüde korumuştur. İkincisi, merkez (liberal) Avrupayı Yenile Grubu ile merkez (sol) Yeşiller / Avrupa Serbest İttifakı, koltuk sayılarını ve yüzdelerini en çok kaybeden gruplar olmuştur. Üçüncüsü, sağ kanat Avrupa Muhafazakarları ve Reformistleri Grubu ve aşırı sağ Kimlik ve Demokrasi Grubu, koltuk sayılarını ve yüzdelerini en çok artıran gruplar olmuştur. Sonuncusu, Avrupa Parlamentosu üyesi 100 kişi, mevcut siyasi gruplara katılmak veya yeni siyasi grup(lar) kurmakta rol oynayabilecek bir konumda bulunmaktadır.

Sonuç

6-9 Haziran 2024 tarihlerindeki Avrupa Parlamentosu seçimleri tamamlanmış olmakla birlikte sonuçlar hala kesinleşmeyi beklemektedir. Bir taraftan, Prof. Alemanno’nun aktardığı üzere, Avrupa Parlamentosu seçimleri ilk kez ulusal siyaseti daha önce olmadığı kadar çok etkilemiştir. Bu bağlamda, örneğin Fransa Cumhurbaşkanı Macron, bu seçimlerdeki yenilgisini takiben Fransa’yı erken seçime götürme kararı almıştır. 

Diğer taraftan, Avrupa Parlamentosu seçimlerinin devamındaki en önemli adımlar ana hatlarıyla şu şekilde belirtilebilir:

(1)    AB üye devletleri, yeni seçilen Avrupa Parlamentosu üyelerinin isimlerini Avrupa Parlamentosuna bildirecektir.

(2)    Avrupa Parlamentosu siyasi grupları oluşturulacaktır.

(3)    Avrupa Parlamentosunun ilk genel oturumu, yeni yasama döneminin başlangıcı, 16-19 Temmuz 2024 tarihlerinde Strazburg’ta gerçekleştirilecektir.

(4)    Avrupa Parlamentosu üyeleri, bu ilk genel oturumda Başkan ve Başkan Yardımcısı seçimlerini yapacak ve (örneğin Avrupa Parlamentosu komitelerindeki üye sayıları gibi) iç örgütlenmeyle ilgili kararlar alacaktır.

(5)    Avrupa Parlamentosu, 6-9 Haziran 2024 tarihlerindeki seçimler göz önünde tutularak AB Zirvesi tarafından kendisine önerilecek Komisyon Başkanı’nı seçecek ve devamında Komisyon heyetine muvafakat verecektir.

Dolayısıyla, önümüzdeki dönem hareketli geçeceğe benzemektedir.

Bu yazıya atıf için: İlke Göçmen, “6-9 Haziran 2024 Tarihlerindeki Avrupa Parlamentosu Seçimleri”, Yaşayan Avrupa Birliği Hukuku Blogu, 11/6/2024, Link: <https://yasayanabhukuku.blogspot.com/2024/06/AvrupaParlamentosuSecimleri2024.html>

Bu yazıyı faydalı buldunuz mu? Hiç bir içeriği kaçırmayın bizi takip edin.